شکی نیست که عقل و نقل به عنوان دو کاشف حقیقت، جواز افزایش را در ساحت پاداش های مثبت می دهد و بر این تجویز تاکید دارد که شخص می تواند – نه می بایست- در برابر کار نیک و خیر، چیزی را در قالب فضل بیافزاید. این افزایش می تواند کمی یا کیفی باشد؛ به این معنا که اگر کسی یک کار خیر و نیک آورد، ده پاداش از همان جنس را دریافت کند(انعام، آیه 160) یا اضعاف مضاعف آن را(بقره، آیات 245 و 261 )؛ چنان به چنین شخصی می توان جنسی با کیفیت تر و برتر از آن را نیز به همان اندازه یا بیش تر را داد(قصص، آیه 84) یا حتی همراه با آن چیزهای خوب دیگری مانند امنیت و آرامش را نیز بخشید.(نمل، آیه 89)

اما عقل و نقل در ساحت کیفر و پاداش کیفری منفی، به این حقیقت می رسد که افزایش در این امر در کمیت یا کیفیت ظلم به عامل کار بد و بدکار است؛ از همین روست که خدا هر گونه ظلم را در کم ترین سطح آن در کمیت و کیفیت از ساحت خویش دور می داند(بقره، آیه 182؛ فصلت، آیه 46؛ انفال، آیه 51)؛ بنابراین، هماره جزاء برابر و موافق عمل(نباء، آیه 27) خواهد بود؛ هر چند که کم تر کردن از نظر کمیت و کیفیت می توان به عنوان چشم پوشی و فضل خاص شمرده شود.

خدا در قرآن بارها به این نکته توجه می دهد که انسان در آخرت عین عمل خویش را می بیند بدون آن که ظلمی در حق او شود.(انعام، آیه 160؛ قصص، آیه 84)

خدا هم چنین در قرآن بیان می کند که کیفر کار زشت مبنا قرار می گیرد، نه نیت کار زشت. بر همین اساس مبنا سنجش در کار زشت، آن چیزی است که «می توانستید بکنید» خواهد بود؛ از همین روست که خدا می فرماید: الیَومَ إِنَّما تجزَونَ ما کنتم تَعمَلون.(تحریم، آیه 7)

از این سخن می توان این را نیز دانست که شخص در شرایطی است که هر چه دستش بر می آمد انجام داده است؛ پس اگر از نظر قوت و قدرت یا زمان شرایطی بهتر یا دایمی تری داشت، به این کار با همان میزان قدرت و قوت و زمان ادامه می داد؛ زیرا چنین امری دلالت بر آن دارد که این امر برایش ملکه و مقوم ذات و هویت او شده بود به طوری که اگر بیش تر از این از نظر کمیت زمانی و یا غیر زمانی و کیفیت بر می آمد آن را انجام می داد. پس کسی نمی تواند مدعی شود که من توانم بیش تر از این بود و نکردم یا بعدها اگر فرصت داشتم ادامه نمی دادم و کار زشتم را ترک می کردم؛ زیرا از آیه به دست می آید که این شخص بدکار هر چه در توان و زمان داشت انجام داد؛ از همین روست که خدا می فرماید شما پاداش همان سطح توان و زمان خویش را می گیرد؛ زیرا نمی خواهیم ظلمی در حق شما داشته باشیم، در حالی که می دانیم که اگر توان و زمان بیش تری داشتید دست از این رفتار زشت خویش بر نمی داشتید و بدتر و بیش تر می کردید؛ از همین روست که در جایی دیگر به این نکته توجه می دهد که اگر شما را به دنیا بازگردانیم نه تنها توبه نمی کنید، بلکه به همین کار زشت خویش باز می گردید؛ زیرا چنین امری در شما ملکه و مقوم شده است؛ خدا می فرماید: بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا کَانُوا یُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ؛ ولى چنین نیست، بلکه آنچه را پیش از این نهان مى‏ داشتند براى آنان آشکار شده است؛ و اگر هم بازگردانده شوند، قطعا به آنچه از آن منع شده بودند، برمى‏ گردند؛ و آنان دروغگویند - که اگرباز گردیم اصلاح می کنیم -.(انعام، آیه 28)